Στην εποχή μας, περισσότερο από ποτέ, έχουν προκύψει οξέα προβλήματα, χωρίς τα οποία η περαιτέρω προοδευτική κίνηση της ανθρωπότητας είναι απλώς αδύνατη. Η οικονομία είναι μόνο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας, ωστόσο, εξαρτάται κυρίως από την ανάπτυξή της στον 21ο αιώνα, που εξαρτάται από τη διατήρηση του κόσμου, της φύσης και του ανθρώπινου περιβάλλοντος, καθώς και των θρησκευτικών, φιλοσοφικών και ηθικών αξιών. Ιδιαίτερα η σημασία των παγκόσμιων προβλημάτων αυξήθηκε το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όταν άρχισαν να επηρεάζουν σημαντικά τη δομή της παγκόσμιας και εθνικής οικονομίας.
Εδαφικό τμήμα
Πριν βυθιστεί στην ουσία του προβλήματος Βορρά-Νότου, ας μιλήσουμε για το σχηματισμό των παγκόσμιων οικονομικών σχέσεων. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, ως ενιαία ολόκληρη παγκόσμια οικονομία, είχε ήδη διαμορφωθεί, αφού οι περισσότερες χώρες του κόσμου είχαν στραφεί στις εμπορικές σχέσεις. Η εδαφική διαίρεση είχε τελειώσει αυτή τη φορά και σχηματίστηκαν δύο πόλοι: τα ανεπτυγμένα βιομηχανικά κράτη και οι αποικίες τους - πρώτες ύλες και γεωργικά εξαρτήματα. Οι τελευταίοι συμμετείχαν στον διεθνή καταμερισμό εργασίας πολύ πριν εμφανιστούν οι εθνικές αγορές. Δηλαδή, η συμμετοχή στις παγκόσμιες οικονομικές σχέσεις στις χώρες αυτές δεν ήταν ανάγκη για τη δική τους ανάπτυξη, αλλά ένα προϊόν της επέκτασης βιομηχανικά ανεπτυγμένων κρατών. Ακόμη και μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας των πρώην αποικιών, η παγκόσμια οικονομία, που διαμορφώθηκε έτσι, διατηρεί εδώ και πολλά χρόνια σχέσεις μεταξύ της περιφέρειας και του κέντρου. Από εκεί προέρχεται το πρόβλημα Βορρά-Νότου, το οποίο έχει προκαλέσει τις σημερινές παγκόσμιες αντιφάσεις.
Βασικές έννοιες
Έτσι, όπως ήδη γνωρίζατε, η οικονομική αλληλεπίδραση των ανεπτυγμένων χωρών με τις αναπτυσσόμενες χώρες χτίστηκε σε μια απολύτως άνιση βάση. Η ουσία του παγκόσμιου προβλήματος Βορρά-Νότου είναι ότι η καθυστέρηση των αγροτικών κρατών είναι δυνητικά επικίνδυνη τόσο σε τοπικό, περιφερειακό, διαπεριφερειακό επίπεδο όσο και στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στο σύνολό του. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, επομένως οι πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές δυσκολίες τους θα εμφανιστούν αναπόφευκτα και ήδη εκδηλώνονται έξω. Μεταξύ των συγκεκριμένων αποδείξεων αυτών, μπορεί να σημειωθεί, για παράδειγμα, η εξαναγκαστική μετανάστευση σε βιομηχανικά κράτη μεγάλης κλίμακας, η εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών στον κόσμο, τόσο νέων όσο και αυτών που θεωρήθηκαν ήδη ηττημένες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το παγκόσμιο πρόβλημα Βορρά-Νότου θεωρείται σήμερα ένα από τα σημαντικότερα.
Για να γεφυρωθεί το χάσμα στο επίπεδο της οικονομικής και κοινωνικής προόδου μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών, οι τελευταίες απαιτούν τώρα το πρώτο από όλα τα είδη παραχωρήσεων, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της ροής κεφαλαίων και γνώσεων (συνήθως με τη βοήθεια), την επέκταση της πρόσβασης των ιδίων αγαθών στις αγορές των βιομηχανικών χωρών, και ούτω καθεξής.
Διεθνής οικονομική τάξη
Η λύση στο πρόβλημα Βορρά-Νότου στον κόσμο συζητήθηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του εξήντα του 20ού αιώνα, όταν έγινε ένα μεγάλο κύμα αποχρωματισμού, αναπτύχθηκε η έννοια της νέας διεθνούς οικονομικής τάξης και ξεκίνησε η κίνηση των αναπτυσσόμενων κρατών για την ίδρυση της. Οι βασικές ιδέες της ιδέας ήταν οι εξής:
- πρώτον, να δημιουργήσει για τις καθυστερημένες χώρες ένα προτιμησιακό καθεστώς για τη συμμετοχή στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.
- και δεύτερον, να παράσχει βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες με προβλέψιμο, σταθερό τρόπο και σε ποσά που αντιστοιχούν στην κλίμακα των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων αυτών των εξουσιών και επίσης να διευκολύνουν το χρέος τους.
Έτσι, οι αγροτικές χώρες εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους στο σύστημα διεθνούς εμπορίου, όταν το εισόδημα από την εξαγωγή μεταποιημένων αγαθών ήταν υψηλότερο (λόγω της υψηλής προστιθέμενης αξίας αυτών των αγαθών) από το κέρδος από την εξαγωγή πρώτων υλών. Οι αναπτυσσόμενες πολιτείες ερμήνευσαν αυτή την κατάσταση πραγμάτων ως εκδήλωση μη ισοδύναμης ανταλλαγής. Βρήκαν λύση στο πρόβλημα του Βορρά και του Νότου παρέχοντας επαρκή βοήθεια από τις ανεπτυγμένες χώρες και η ιδέα αυτή συνδέεται άμεσα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της αποικιακής περιόδου και την ηθική ευθύνη για τις συνέπειες των πρώην μητροπόλεων.
Η μοίρα του κινήματος
Μέσα στα μέσα της δεκαετίας του 1980, το κίνημα για τη δημιουργία μιας νέας οικονομικής τάξης είχε επιτύχει κάποια επιτυχία. Για παράδειγμα, τα αγροτικά κράτη επιβεβαίωσαν την κυριαρχία τους σε σχέση με τους εθνικούς φυσικούς πόρους και την αναγνώρισαν επισήμως ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα, στην κατάσταση με τους ενεργειακούς πόρους, συνέβαλε στην αύξηση των εσόδων από τις εξαγωγές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Όσον αφορά το πρόβλημα Βορρά-Νότου ως σύνολο, έχουν επιτευχθεί ορισμένα θετικά αποτελέσματα. Έτσι, εξασθενήθηκε η σοβαρότητα των δυσχερειών του χρέους, διευρύνθηκαν οι πηγές διεθνούς βοήθειας για την ανάπτυξη των κρατών, εγκρίθηκε η αρχή της διαφοροποιημένης προσέγγισης για τη ρύθμιση του εξωτερικού χρέους σε επίπεδο χώρας ανάλογα με το κατά κεφαλήν ΑΕΕ.
Λόγοι για την ήττα
Παρά τις θετικές πλευρές, με την πάροδο του χρόνου, το κίνημα άρχισε να χάνει έδαφος και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ογδόντα έπαυσε τελείως να υπάρχει. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτό, αλλά υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι:
- Το πρώτο είναι μια σημαντική αποδυνάμωση της ενότητας των ίδιων των καθυστερημένων κρατών όσον αφορά την τήρηση των αιτημάτων τους, η οποία προκλήθηκε από την ταχεία διαφοροποίησή τους και τον διαχωρισμό των υποομάδων αυτών από τις χώρες εξαγωγής πετρελαίου και από τις νέες βιομηχανικές χώρες.
- Το δεύτερο είναι η επιδείνωση των διαπραγματευτικών θέσεων μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών: όταν οι ανεπτυγμένες χώρες μπήκαν στο μεταβιομηχανικό στάδιο, μειώθηκε σημαντικά η δυνατότητα χρησιμοποίησης του παράγοντα των πρώτων υλών ως επιχείρημα για την επίλυση του προβλήματος Βορρά-Νότου.
Το κίνημα για την εγκαθίδρυση μιας νέας οικονομικής τάξης ξεπεράστηκε ως αποτέλεσμα, αλλά η παγκόσμια διαμάχη παρέμεινε.
Επίλυση του προβλήματος Βορρά-Νότου
Επί του παρόντος, υπάρχουν τρεις τρόποι για να ξεπεραστεί η ανισορροπία στις οικονομικές σχέσεις των αναπτυσσόμενων και ανεπτυγμένων χωρών. Θα σας πούμε περισσότερα για κάθε ένα από αυτά.
1. Η φιλελεύθερη προσέγγιση
Οι υποστηρικτές του πιστεύουν ότι η αδυναμία δημιουργίας ενός σύγχρονου μηχανισμού αγοράς στις εθνικές οικονομίες εμποδίζει την υπέρβαση της καθυστέρησης και την αξιοπρεπή θέση στον διεθνή καταμερισμό εργασίας για τις αγροτικές χώρες. Σύμφωνα με τους φιλελεύθερους, οι αναπτυσσόμενες χώρες πρέπει να ακολουθήσουν την πολιτική ελευθέρωσης της οικονομίας, εξασφάλισης μακροοικονομικής σταθερότητας και ιδιωτικοποίησης της κρατικής ιδιοκτησίας. Μια τέτοια προσέγγιση στην επίλυση του προβλήματος Βορρά-Νότου τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίστηκε με σαφήνεια στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις για τα ξένα οικονομικά ζητήματα στις θέσεις πολλών αναπτυγμένων κρατών.
2. Η αντι-παγκοσμιοποιημένη προσέγγιση
Οι αντιπρόσωποί της τηρούν την άποψη ότι το σύστημα των διεθνών οικονομικών σχέσεων στον σύγχρονο κόσμο είναι άνισο και η παγκόσμια οικονομία ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από τα διεθνή μονοπώλια, γεγονός που καθιστά δυνατό για τον Βορρά να εκμεταλλευτεί πραγματικά τον Νότο. Οι αντιπολιβανιστές, ισχυριζόμενοι ότι τα ανεπτυγμένα κράτη συνειδητά επιδιώκουν να μειώσουν τις τιμές των πρώτων υλών, αν και οι ίδιοι υπερκαλύπτουν το κόστος των μεταποιημένων αγαθών, απαιτούν ριζική αναθεώρηση ολόκληρου του συστήματος των παγκόσμιων οικονομικών σχέσεων με εθελοντική τάξη υπέρ των αναπτυσσόμενων χωρών. Με άλλα λόγια, υπό τις σύγχρονες συνθήκες, ενεργούν ως υπερφυσικοί οπαδοί της έννοιας της νέας διεθνούς οικονομικής τάξης.
